अक्कणमाती चिक्कणमाती -- १

महिलादिनाच्या शुभेच्छा!

सध्या मी पूर्वी जसं नियमीतपणे महिन्यातून दोनदा लिहित असे तसं लिहित नाही.
थोडा काळ विश्रांती! :)
पण ८ मार्च च्या निमित्ताने स्वयंपाकावर लिहायचं राहिलेलं, ते लिहिते आहे.

*******

स्वयंपाक हा कधी माझ्या आवडीचा विषय नव्हता.
आमच्या वाड्यात सगळे मुलगे आणि मी एकटी मुलगी त्यामुळे असेल, मी भातुकली कधी फारशी खेळले नाही.
दोन -चारदा असेल.
सांगायचा मुद्दा खेळातही कधी मी स्वयंपाकाकडे ओढली गेले नाही.
स्वयंपापाकात आईला मदत करणे हे ही मी केलेलं नाही.
ते ( न करणं) आईने मला करू दिलं.

सातवी-आठवीत मी कुकर लावायला शिकले, नंतर पोळ्या - भाजी हे ही शिकले.
पण ते केवळ अडीनडीला. रोज केलं पाहिजे असं काही नव्हतं.
माझ्या मैत्रिणी काय काय नविन शिकत होत्या, मी त्यात नव्हते.
मावशीला सांधेदुखीचा खूप त्रास होता आई तिच्या मदतीला कधी कधी नांदेडला जाई, तेव्हा मी, विश्वास आणि बाबा मिळून स्वैपाक सांभाळायचो.
बाबांना सगळा स्वैपाक येत असल्यामुळे मी त्यांची मदतनीस असंच असे.
आई बाबा जेव्हा यात्रा वजा सहलीला जात असत तेव्हा दोन- तीन आठवडे स्वयंपाकघरासह सगळं घर मी सांभाळत असे.
अर्थात तेव्हा मी एकटीच घरी असे.

मुलगी म्हणून मला स्वैपाक आलाच पाहिजे, हे शिकून घे - ते शिकून घे असं आईने कधी केलं नाही.
" काय एवढं स्वैपाकाचं? अंगावर जबाबदारी पडली की जमतो’ असं ती म्हणत असे.
आणि मला वाटत असे की मी काही स्वैपाकघराशी बांधून घ्यायची नाही.
लग्नाआधी मी काही फारसे नवनविन पदार्थ करून पाहिले असं झालं नाही, चार दोन केले असतील.

मी बाहेरची कामं सांभाळत असे. म्हणजे काय काय आणून दे, बिलं भर असली कामं करत असे.
आत्ता कळतंय की त्याने बाबांना मदत होत असे, आईला नाही.

लग्नं झालं. मला स्वैपाक येत होता. मिलिन्दला येत नव्हता.
मी नोकरी करत नव्हते. मिलिन्द करत होता.
अर्थात स्वैपाकाची जबाबदारी माझ्याकडे आली.
ही दोघांची मिळून जबाबदारी आहे, हे माझ्या मनात पक्कं होतं.

स्वयंपाकघर ही एक प्रयोगशाळा असते.
ती माझ्या ताब्यात आली.
माझ्याकडे वेळ होता.
काय काय करून बघायची सुरसुरी मला आली.
माझ्या सासूबाईंनी रूचिरा हे पुस्तक मला दिलं होतं.
टिव्ही वरचे कुकरी शोज मी पाहायचे.
वेगवेगळ्या साप्ताहिक, मासिक, वर्तमानपत्रातली स्वयंपाक विषयक सदरे आवर्जून वाचायचे. :)
पाककृती लिहून ठेवण्यासाठी एक वही केली होती.
मी वाहावत चाललेले :)
त्याचं एक कारण वाहवा हे ही होतं.

मी लग्नानंतर दोनेक महिन्यांत असेल,
आंब्याच्या वड्या केलेल्या त्या इतक्या छान झालेल्या, नंतर नारळाच्या केल्या त्या पण मस्त जमल्या.
वड्या करून कुठे कुठे पाठवणे असं सुरू झालं.
अनिल अवचटांच्या पुस्तकात वड्या जमणं म्हणजे स्वैपाकातली कशी वरची पायरी आहे हे वाचलं होतं.
त्यामुळे मलाही भारी वाटत होतं.
मग भातांचे प्रकार शिकले,
दाक्षिणात्य पदार्थ शिकले,
पंजाबी भाज्या वगैरे शिकले,
पोळ्यांचे प्रकार शिकले.
गोडाधोडाचे शिकले.
वेगवेगळ्या प्रकारची आईसक्रिम्स शिकले, ( कोर्स करून नव्हे असंच, आधी महाजन मावशींकडून शिकले.)
वर्षाची लोणची घालायला शिकले. ( हे मामींकडून)
रुचिरा घेऊन प्रत्येक पदार्थाला टीक करणे,
आणि अभ्यासाला असल्यासारखं पुस्तक संपवणे असा संकल्प मी केलेला आठवतो आहे.
आई कडून शिकले, आत्यांकडून शिकले आणखीपण कुणाकुणाकडून शिकले.

कोणीही पुण्यात आलं की त्यांना जेवायला बोलवायचं असं माझं असायचं.
काही जण आमच्याकडेच उतरायचे.
१५-२० माणसांचा स्वैपाक मी एकटी करू शकत असे.
माणसांची आवड होती.
माझ्या बाजूचे नातेवाईक तर जाऊदे, मिलिन्दकडच्याही सगळ्या नातेवाईकांना मी आग्रहाने बोलावत असे.
कोणाला काय आवडतं, मागच्या वेळेस काय केलं होतं, आता वेगळ काय करूया?
कशाशी काय जाईल?
विचार करून मेनू ठरवणे यातही माझा बराच वेळ जात असे.
मला या सगळ्यात कायम मजा यायचीच असं नाही.
मला ते काम खूप व्हायचं असंही होतं.
पण आले गेले नावाजत हे एक आहे.
आणि दुसरं मला वाटे आपण संसार थाटला आहे,
तर आल्या गेल्याचं स्वागत करणं हे आपलं कर्तव्य आहे.
आपण साधं जेवायला घालू शकत नाही?
एवढं तर एका घराने करायलाच हवं.
वेळी अवेळी आलेल्या कुठल्याही माणसासाठी आपल्या घराचं दार उघडं असलं पाहिजे.
किमान त्याला जेवू घातलं पाहिजे.
जे करायचं ते आनंदाने केलं पाहिजे.

जी दाद मला मिळायची ती स्वैपाकाला असेच पण त्याहून अगत्याला असे, असं आज मला वाटतं.
मिलिन्दच्या मावशींना मी म्हणालेले, " मावशी, एवढं काय! तुम्ही होतात, तुमचीपण मदत झालीच की!"
त्यावर त्या म्हणाल्या होत्या," काम तर आपण करतो आणि रोज खातोही. वेगवेगळे पदार्थ केलेस त्याचं वाटलंच
पण तुझं अगत्य, आपलेपणाने करतेस ते जास्त आवडलं. "
त्यांची प्रतिक्रिया माझ्या लक्षात राहिली आहे. त्याने मला एक वेगळा कोन मिळाला.
पुढे कधीतरी मी शिकले Attitude किती महत्त्वाचा असतो ते!

कधी कधी मला कंटाळा येतो मग वाटतं,
माझ्या आईने हे वर्षानुवर्षे केलेलं आहे, मला का जड जावं?

न सांगता, मला गृहित धरून कोणीही आमच्याकडे आले तरी
मी कधीही आलेल्या माणसांवर नाराजी दाखवली आहे, वैतागले आहे किंवा आदळाआपट केली आहे असं झालेलं नाही.
मी त्यांच्याशी नीट बोलले नाही असंही केलेलं नाही.
वरकरणी आनंदानेच मी केलं, आत मला कंटाळा येत असला तरीही.
अजूनही मला तेच वाटतं.
एकतर नीट करावं , जमणार नसेल तर थेट सांगावं.

लग्नानंतर सुरूवातीच्या दिवसांत मी स्वैपाकाची जबाबदारी घेतली तरी ती मी एकाहाती सांभाळायची असं नव्हतं.
मिलिन्दनेपण केलं पाहिजे हा आग्रह मी धरत असे.
त्याला पोहे शिकव, उपमा शिकव हे केलेलं आहे.
मी त्याला गरम डोसे करून वाढायचे आणि म्हणायचे की मलाही गरम हवे आहेत, तू करून वाढ.
खिचडी कर.
हे प्रयत्न कधी बंद पडले हे आता मला आठवतही नाहीये.
त्याला आवड नाही.
मी म्हणायचे , " मलाही आवड नाही पण करत्येय ना? कुणीतरी केलं पाहिजे ना?
मीही तुझ्याइतकीच शिकले आहे शिवाय स्वैपाकही शिकलेय. तू काय शिकलास?"
मिलिन्द म्हणाला, " तुला आवडत नाही तर तूही करू नकोस "
" मला असं म्हणून चालेल काय?"
एकदा जोरदार भांडण झालं.
मिलिन्द म्हणाला, " आपण पुण्यासारख्या शहरात राहतो, इथे काहीही मिळू शकतं.
मला चहा आला नाही तरी चालणार आहे. बाहेरचं खाणं म्हणजे निसत्व, अस्वच्छ असं आता राहिलेलं नाही."
मी म्हणाले, " तरीही रोज?"
तो म्हणाला, "रोज!. घरात स्वैपाकघर असलं पाहिजे असंही काही नाही."
"काय?"
"हो"
" अरे, आजारी माणसं असतात, तान्ही बाळं असतात. त्यांच्या खाण्याचं, पथ्याचं काय करायचं?"
" सगळं बाहेर मिळू शकतं."
" असं आहे? स्वैपाक ही इतकी बिनमहत्त्वाची गोष्ट आहे.? मी काय करत बसले आहे? गेली ८-१० वर्षे मी काय करते आहे?" ( तेव्हा आमच्या लग्नाला तेवढी वर्षे झालेली. :))
मी भयंकर चिडलेले.
मी त्याला मुदत दिली म्हणाले, " आठ दिवसांनी नीट विचार करून सांग, आपल्या घरात स्वैपाकघर हवं की नको?
माझी १० वर्षे मी यात घालवलेली आहेत. तुझं उत्तर आलं की मी ठरवीन काय ते."
स्वैपाकघर ही घराला एकत्र जोडणारी जागा आहे.
जेवताना आपण किती मजा करतो.
मिळून जेवण , जेवतानाच्या गप्पा हा दिवसातला आनंददायी वेळ असतो.
आणि ते करताना घरातली बाई/पुरूष (जर कुठल्या घरात असेल तर) किती खपत असतात.
तिच्या श्रमांविषयी आपल्याला आदर असला पाहिजे.
नुसता आदर नाहीच कामाचा, मदत करायला हवी.
स्वैपाकघरातलं काम जर घरातल्या सर्वांनी मिळून केलं तर ते तितकं कंटाळवाणं राहणार नाही.
असो.
दोन दिवसांनी विचारलं, " सांग, घराला स्वैपाकघर पाहिजे की नको?"
अजूनही त्याचं काही आवश्यकता नाही असंच उत्तर होतं.
आठ दिवसांनी शेवटी त्याने " पाहिजे " असं उत्तर दिलं.
कदाचित मी जिद्दीला पेटले म्हणून असेल. :)
आपल्या विचारात जर एवढी तफावत असेल आणि मी जी वर्षे स्वैपाकघरात घालवली त्याबद्दल तुला काहीच वाटत नसेल,
तर मी तुला सोडून देते, असंच मी म्हणत होते.

त्यानंतर ताईचं आजारपण झालं, सुहृदची पथ्ये, हे सगळं काय बाहेरून आणता आलं असतं?
स्वैपाकघर नसतं तर कसं जमवणार होतो?

पण आज वाटतं मीही जरा जास्तच करत होते,
स्वैपाकघर नाही ही कल्पना इतकी काही टोकाची नाही.
सर्वसाधारण परिस्थीतीत अशक्य नाही.
हॉस्टेलमधे राहायचोच ना?

 स्वैपाक करणारी व्यक्ती एकटीच तेच तेच करत्येय असं असायला नको.
ज्यांना स्वैपाकाची खरंच आवड आहे, त्यांनाही रोज रोज तेच तेच करायला आवडतं का?
स्वैपाकाला दाद मिळाली की माणूस ( बाईमाणूस :)) त्या मोहात पडतो आणि वाहवत जातो.
सुगरणींनी सुद्धा यावर विचार करायला हवाच आहे.

एकूणच बाई स्वैपाकघरात कशी अडकत जाते, याचा मला चांगलाच अनुभव आला होता.
मला कंटाळाही यायला लागलेला.

मी स्वैपाक केला पाहिजे अशी सक्ती मिलिन्दने कधीही केली नाही.
आलेल्या माणसांना बाहेर जेवू घालायची त्याची तयारी असे.
मलाही तो कशाला दमतेस? असंच म्हणत असे.
भाज्या बाहेरून आणू, गोड बाहेरून आणू,
पण मलाच ते सगळं घरी करायचं असे.
आता मी अशी बाहेरची मदत घेते.

माझ्या जेवणाची जबाबदारी तुझ्यावर आहे असं समजू नकोस,
हे मिलिन्दने मला लग्न झाल्या झाल्याच सांगितलेलं आहे.
मी जेव्हा माहेरी जात असे म्हणजे आजोळी जात असे,
’तू इकडे आल्यावर आता मिलिन्दच्या जेवणाच्ं काय?" हा प्रश्न मला हमखास विचारला जाई.
मी जरा चिडत असे. "इतकी वर्षे तो जेवायचा ना? बघेल त्याचं तो."
" आता लग्न झालंय"
" पुण्यात सोय होते, चांगलं मिळतं जेवायला आणि त्याला आवडतंही बाहेर जेवायला,
मी नसले की त्याच्या आवडीचं नॉनव्हेज खाता येतं."
माझी असली उत्तरं त्यांना आवडत नसत. :)


( क्रमश:)

अक्कणमाती चिक्कणमाती -- २

****