छोट्या छोट्या गोष्टी - २

असंख्य छोट्या छोट्या गोष्टी आपण सोडून देतो, द्यायला हव्यात. निदान त्याची जाणीव तरी आपल्याला असते का?
त्या सोडाव्या लागणार आहेत हे आपण स्वीकारावं पण सोडतो आहोत याची जाणीव असावी.
लग्न झाल्यापासूनच बायको नवर्‍याची सगळी कामे आपल्याकडे घेते. साधी कपडे नीटनेटके ठेवण्यापासून, गावाला जाण्याची तयारी, जमतील ती बाहेरची कामे, एखाद्या कुशल व्यवस्थापकासारखी! हे आपण का करतो? नवर्‍याशी आपले काय नाते असते? कसे असावे अशी आपली अपेक्षा असते?
   लग्नाच्या थोडसं आधी मिलिन्दने मला विचारले होते,’कंपनीच्या एका योजनेअंतर्गत काही घरगुती वापराच्या वस्तू घेण्यासाठी निवडायच्या आहेत, त्यात इस्त्री घ्यायची का?’ मी म्हणाले,” मला करायला जमणार नाही, तू वापरणार असशील तर घे.” मला माझ्या कपड्यांना इस्त्री लागतेच असे नाही. त्याचे तो बघेल.
 लग्नानंतर मिलिन्दची रजा संपली, आम्ही पुण्याला आलो, मिलिन्दने त्याचे कपडे धुवायला भिजत घातले, बरेच होते, दोन-तीन बादल्या. भिजल्यावर त्याने धुवायला सुरूवात केली. मी वाचत होते, एकटाच कपडे धुतोय म्हणून उठून बाथरूमच्या दाराशी जाऊन त्याच्याशी गप्पा मारत उभी राहिले, मला त्याला मदत करावीशी वाटली नाही, असं नाही, का करायची? तेंव्हा मी फार टोकदार होते. घर म्हणजे वसतिगृह नाही, नवरा बायको म्हणजे रूममेटस नाहीत. तरी ज्याची कामे त्याने करावीत हेच बरं. शेवटी वाळत घालायला मी मदत केली, मग दोघेही बाहेरच्या खोलीत येऊन गप्पा मारत बसलो. मिलिन्दने एका शब्दानेही किंवा कृतीतून मी त्याला मदत केली पाहिजे असं सुचवलं नाही.
 माझ्याजागी मिलिन्द असता तर( किंवा उलट) चा खेळ खेळायचा झाला तर मी कपडे धूत असताना वाचन सोडून माझ्याशी गप्पा मारायला नक्कीच आला नसता.
 नंतर नंतर हा काटेकोरपणा गेला, आमच्यातली हद्द्देखील पुसली गेली. मी घर सांभाळणे एव्हढंच करत बसले, तरी
छोट्या छोट्या गोष्टी करताना/ सोडताना त्याचे अर्थ काय आहेत हे माझ्या डोक्यात असतं.

काही वेळा छोट्या गोष्टींनी ’शितावरून भाताची परीक्षा’ करता येते.

नवर्‍याशी आपले नाते काय असते? कसे असावे अशी आपली अपेक्षा असते?
आपण लग्न कशासाठी करतो?
त्याची कामे करणे, त्याची सोय पाहणे म्हणजे प्रेम करणे आहे का?
आपल्याला त्याच्या ’पायाची दासी’ वगैरे व्हायचं नाहीये ना? ( तिथे पुष्कळ जागा आहे.) आपल्याला जर सोबत हवी आहे आणि द्यायची आहे तर तो मार्ग हा नाही.
आपल्याला लग्नाच्या नात्यात मैत्री हवी असेल तर नातं बरोबरीचं असायला हवं.
छोट्या छोट्या गोष्टी करताना किंवा सोडून देताना आपल्यातलं नातं बरोबरीचं आहे याची खोल जाणीव दोघांनांही असायला हवी.

*****

छोट्या छोट्या गोष्टी

दीपाकडे ’मुद्गल शंभर’ कार्यक्रमाला जमलो होतो तेव्हाची गोष्ट. आनंद, कौस्तुभ, जगदीश आणि नीरज पानं आणायला गेले. राजू थांबला होता, सचिन ’फोनवर’, खाली गेलेला. आमच्या जरा गप्पा झाल्या, हिशोब झाले. मी उठले आणि समोरच्या सोफ्यावर जाऊन बसले. नेहमी पुरूषांनीच का बसायचं इथे? आज आपण बायका मुख्य स्थानावर बसूया. अश्विनी वेदात्मनला घेऊन माझ्या शेजारी येऊन बसली. वेदात्मन झोपला होता. ती म्हणाली, ”खरंच यांच्या घरी मी कधीच इथे बसलेली नाही.” शेजारच्या खुर्चीवर आशा येऊन बसली. डायनिंग टेबलाजवळच्या खुर्चीत वैशाली बसली. वीणा आमच्या सोफ्याला टेकून बसली. स्मिता समोर झोपाळ्याच्या खुर्चीत बसली. दीपा आत होती. मिलिन्द आला, राजूच्या बाजूला बसला , तिकडच्या सोफ्यावर राजू बसला होता. आम्ही पानॆ आणणारांची ( पानांची नव्हे) वाट पाहू लागलो. बघू आल्यावर काय करतात ते! .... ते आले तेंव्हा त्यांच्या नेहमीच्या जागा भरलेल्या होत्या. नेमकी तेव्हाच वैशाली वेदात्मनला पांघरूण आणण्यासाठी आत गेली होती. तिच्या खुर्चीवर कौस्तुभ बसला, जगदीश टेरेसवर गेला, नीरज मुलांच्या खोलीकडे गेला. आनंद सर्वांना पाने देऊ लागला... जागा नाही म्हंटल्यावर पहिल्यांदा आनंद सेटल झाला, खाली बसला, नीरज येऊन खाली बसला. कौस्तुभ कागद आणायला उठला तेंव्हा मी वैशालीला खूण केली, त्या खुर्चीत येऊन बस, ती पोचण्यापूर्वीच कौस्तुभ येऊन खुर्चीत बसला. मग ती वीणाशेजारी बसली. त्यानंतर जगदीश येऊन बसला.
 जर आम्ही सगळ्या खाली बसलेल्या असतो तर या पुरूषांनी पटापट त्यांच्या नेहमीच्या जागा घेतल्या असत्या. त्या रिकाम्या नाहीत म्हंटल्यावर कुठे बसावे त्यांना सुचेना.
 इथे काही मानपानाचा प्रश्न नाही, आपण आपल्या गटात किती मोकळेपणाने आणि सहजतेने वावरतो! तरी रुजलेल्या काही गोष्टी आहेतच.

आपल्या घरांमधल्या मोक्याच्या, प्रशस्त जागा या पुरूषांसाठी राखीव असतात. तुम्ही बघा, तुमच्या घरात असं आहे की नाही?
पुरूषांच्या अनुपस्थितीत घरातल्या बायका तिथे बसतात किंवा बसत नाहीत.
 आमच्याकडेही आजोबा आले की कुठे बसतात, आज्या कुठे बसतात हे ठरलेले आहे.
लक्षात घ्या कुणी ठरवलेले नाही, ते ठरलेले असतेच. वाढवण्यातल्या ज्या अनेक गोष्टी असतात त्यातली एक ही आहे.
कुठे बसायचं, कसं बसायचं, हे इतकं मुरवलेलं असतं ना आमच्यात. आम्हीही झापडबंद पद्धतीने हे नियम पाळतो. ( आणि पुरूषांचं तरी काय वेगळं आहे? )
****

विचार करायचा ठरवला तर इतक्या गोष्टी आहेत, दमायला होतं.

****