Thursday, May 31, 2012

मला असा नवरा हवा

उतनी दूर मत ब्याहना बाबा !

निर्मला पुतुल

बाबा!
मुझे उतनी दूर मत ब्याहना
जहाँ मुझसे मिलने जाने ख़ातिर
घर की बकरियाँ बेचनी पड़े तुम्हे

मत ब्याहना उस देश में
जहाँ आदमी से ज़्यादा
ईश्वर बसते हों

जंगल नदी पहाड़ नहीं हों जहाँ
वहाँ मत कर आना मेरा लगन

वहाँ तो कतई नही
जहाँ की सड़कों पर
मान से भी ज़्यादा तेज़ दौड़ती हों मोटर-गाडियाँ
ऊँचे-ऊँचे मकान
और दुकानें हों बड़ी-बड़ी


उस घर से मत जोड़ना मेरा रिश्ता
जिस घर में बड़ा-सा खुला आँगन न हो
मुर्गे की बाँग पर जहाँ होती ना हो सुबह
और शाम पिछवाडे से जहाँ
पहाडी पर डूबता सूरज ना दिखे ।

मत चुनना ऐसा वर
जो पोचाई और हंडिया में
डूबा रहता हो अक्सर

काहिल निकम्मा हो
माहिर हो मेले से लड़कियाँ उड़ा ले जाने में
ऐसा वर मत चुनना मेरी ख़ातिर

कोई थारी लोटा तो नहीं
कि बाद में जब चाहूँगी बदल लूँगी
अच्छा-ख़राब होने पर

जो बात-बात में
बात करे लाठी-डंडे की
निकाले तीर-धनुष कुल्हाडी
जब चाहे चला जाए बंगाल, आसाम, कश्मीर
ऐसा वर नहीं चाहिए मुझे
और उसके हाथ में मत देना मेरा हाथ
जिसके हाथों ने कभी कोई पेड़ नहीं लगाया
फसलें नहीं उगाई जिन हाथों ने
जिन हाथों ने नहीं दिया कभी किसी का साथ
किसी का बोझ नही उठाया

और तो और
जो हाथ लिखना नहीं जानता हो "ह" से हाथ
उसके हाथ में मत देना कभी मेरा हाथ

ब्याहना तो वहाँ ब्याहना
जहाँ सुबह जाकर
शाम को लौट सको पैदल

मैं कभी दुःख में रोऊँ इस घाट
तो उस घाट नदी में स्नान करते तुम
सुनकर आ सको मेरा करुण विलाप.....

महुआ का लट और
खजूर का गुड़ बनाकर भेज सकूँ सन्देश
तुम्हारी ख़ातिर
उधर से आते-जाते किसी के हाथ
भेज सकूँ कद्दू-कोहडा, खेखसा, बरबट्टी,
समय-समय पर गोगो के लिए भी

मेला हाट जाते-जाते
मिल सके कोई अपना जो
बता सके घर-गाँव का हाल-चाल
चितकबरी गैया के ब्याने की ख़बर
दे सके जो कोई उधर से गुजरते
ऐसी जगह में ब्याहना मुझे

उस देश ब्याहना
जहाँ ईश्वर कम आदमी ज़्यादा रहते हों
बकरी और शेर
एक घाट पर पानी पीते हों जहाँ
वहीं ब्याहना मुझे !

उसी के संग ब्याहना जो
कबूतर के जोड़ और पंडुक पक्षी की तरह
रहे हरदम साथ
घर-बाहर खेतों में काम करने से लेकर
रात सुख-दुःख बाँटने तक

चुनना वर ऐसा
जो बजाता हों बाँसुरी सुरीली
और ढोल-मांदर बजाने में हो पारंगत

बसंत के दिनों में ला सके जो रोज़
मेरे जूड़े की ख़ातिर पलाश के फूल

जिससे खाया नहीं जाए
मेरे भूखे रहने पर
उसी से ब्याहना मुझे ।
++++


कविता छानच आहे.
मला वाटलं जुनी झाली, आजची कविता काहीशी अशी असेल/ असायला हवी.


बाबा,
माझ्या लग्नाची काळजी नका करू ,
मीच शोधीन मला साजेसा जोडीदार,
विश्वास ठेवा माझ्यावर,

मी शोधेन असा नवरा
जो माणसांशी माणसांसारखा वागेल,
प्राण्यांवर, झाडांवर माया करेल

रस्ते, इमारती, दुकाने आणि मोटारी
ही चुकली आहेत का कोणाला?
पण त्याला कधीतरी माझ्याबरोबर
मावळतीचा सूर्य आणि मध्यरात्रीचा चंद्र पाहावासा वाटेल
मोगर्‍याच्या सुगंधाने वेडं होता येईल...

मी असा नवरा शोधेन बाबा,
कविता ऎकायला गेलो ना
की त्याला योग्य ठिकाणी ’वा’ म्हणता येईल
केंव्हा निशब्दता अर्थपूर्ण असते, कळेल त्याला

कळेल त्याला गाण्यातलं माधुर्य 
चित्रातलं सौंदर्य आणि शब्दांचं सामर्थ्य
अशा मैफिलीत जो विसरून जाईल स्वत:ला

विसरून जाईला स्वत:ला मनाजोगं काम करताना
मुलांशी खेळताना, पुस्तकं वाचताना
सगळ्यांमधे असूनही एकटेपणाची जाणीव असेल त्याला

जाणीव असेल त्याला समाजातील नाहीरेंची
स्वत:तल्या, इतरांमधल्या कमतरतांची
माणसांच्या, समाजाच्या मर्यादा तो समजून घेईल

समजून घेईल मला
न सांगता कळत जाईल त्याला मी आतून आतून
तोही मला ओळखता येईल, आतून बाहेरून

मला ना, असा नवरा हवा बाबा!
जो कुठेच नाही आहे, माहीत आहे मला
आईलाही ते समजलेलं होतं.

ज्याच्याशी मी लग्न ठरवीन ना?
त्याच्यात यातलं काहीतरी असेलच.
त्याच्याशी संसार करण्याची हिंमत द्या मला

माणसं तर चांगलीच असतात ना, बाबा
त्यांच्यातलं चांगूलपण शोधायचं, तुम्हीच सांगितलेलं
तरी त्याचं माझं जमलं नाही तर?

लग्न म्हणजे काही आयुष्याची इतिकर्तव्यता नाही.
समजा माझी निवड चुकली तर
मी परतून येईन.
तुमच्या गळ्यात पडून आणि आईच्या कुशीत शिरून पोटभर रडेन,
आणि पुन्हा एकदा उभी राहीन.
तुम्ही फक्त माझ्याबरोबर असा.
आणि हो, माझी काळजी नका करू.
विश्वास ठेवा माझ्यावर


-- विद्या

Tuesday, May 15, 2012

कुटूंबप्रमुख - १


 काही कामासाठी आम्ही डेक्कनवरच्या एका मोठ्या दुकानात गेलो होतो. ज्या लोकांना काही खरेदी करायची होती ते काउंटरपाशी उभे होते. एका बाजूला सोफा होता, कुणाला बसायचे असेल तर, बसा. त्या गुबगुबीत सोफ्यात एक माणूस , साधारण पंचेचाळीशीतला, आरामात, घरात बसल्यासारखा हातपाय पसरून बसला होता. साहजिकच माझे त्याच्याकडे लक्ष गेले. जरा वेळाने एक बाई त्याच्याजवळ आली,  ती त्या माणसासाठी दुकानातल्या फिल्टरमधून पाणी घेऊन आली होती, तिने ग्लास त्याला दिला, पाणी पिऊन झाल्यावर त्याने रिकामा ग्लास तिच्या हातात दिला, ती ग्लास जागेवर ठेवून आली आणि त्याच्याशेजारी बसली. नंतरच्या त्यांच्या आपसातल्या बोलण्यातून कळले ते असे की ती बाई त्या माणसाची बायको आहे, सोबत कॉलेजमधला मुलगाही आलेला होता, मुलासाठी लॅपटॉप घ्यायला ते कुटूंब आले होते.
 घरी-दारी, सगळीकडेच, बायको म्हणजे, एक हरकाम्या, गुलाम घेऊन फिरतात की काय हे लोक? बाहेर दुकानात देखील, स्वत:चं पाणी स्वत: उठून घेऊ शकत नाहीत? तो माणूस मुलाला म्हणाला , " जा काय त्या लॅपटॉपच्या माहित्या घेऊन ये. मला सांग" दुकानात आल्यावर काउंटरपाशी उभं राहून त्याला कुठली चौकशी करायची नव्हती. मुलगा ती करणार मग सोफ्यात बसलेल्या बापाला हे येऊन सांगणार, मग कदाचित हे महाशय उठणार.... कोण जाणे.
आमचे काम झाले. आम्ही निघालो.
*******
कुटूंबप्रमुखाचं काय नातं असतं त्याच्या कुंटूंबातल्या व्यक्तींशी? वरचं दृश्य माझ्या डोळ्यांना (आणि मनाला) त्रास देऊन गेलं. मागच्या पिढीत हे सरसकट असणार.
 एक वरीष्ठ बाकी सगळे कनिष्ठ, एक आज्ञा देणार बाकीच्यांनी पाळायची, असं का असावं? यात एक लक्षात घ्या, इथे दोन्ही बाजूंनी तक्रार नाही.
तुम्ही म्हणाल, " पाच-सात मिनिटांच्या निरीक्षणावरून एखाद्या कुटूंबाबद्दल असे निष्कर्ष खात्रीने कसे काढता येतील?
मान्य आहे.
पण या निमित्ताने, या गोष्टींचा विचार तर करू या.

पहिल्यांदा घराघरात लोकशाही आली पाहिजे.
तुमच्या घरात लोकशाही आहे?

********

हिरो

  माझ्या मैत्रिणीची एक मैत्रीण आहे. क्लार्क. आपलं काम प्रामाणिकपणे करणारी. कधीही कुठल्या कामाचे वरून किंवा टेबलाखालून असे पैसे तिने घेतले ना...